Akut Pankreatit: Beslenme ve Diyet Tedavisi Nasıl Olmalıdır?

Akut pankreatit Avrupa ve Türkiye’de yaygın olarak olarak görülen ve  tekrarlayan önemli bir hastalıktır. Toplumlarda görülme oranı %5-10 arasında değişen bu hastalık hafif veya çok ağır olarak seyredebilir.

Akut Pankreatit Nedir? 

Pankreas; sindirim enzimleri ve hormon üreten, üst karında yer alan önemli bir organdır. Akut pankreatit olarak adlandırılan durum pankreasın hafif veya hayati tehlike arz edecek boyutta ani iltihaplanmasıdır. Akut pankreatitte, iltihap hızla gelişir ve birkaç gün içinde azalır, bazen birkaç hafta sürebilir. Kronik pankreatit ise pankreas da  kalıcı hasara neden olan, sürekli iltihaplanma durumunu ifade etmektedir.

Akut pankreatitli çoğu insan, doğru tedaviyi aldıktan sonra tamamen iyileşir. Hastalığın şiddetli olması ciddi doku hasarı, enfeksiyon ve kist oluşumu ile sonuçlanabilir . Şiddetli pankreatit ayrıca kalp , akciğerler ve böbrekler gibi diğer hayati organlara da zarar verebilir. Tedavi edilmemesi hayati fonksiyonları tamamen bozabilir.

Akut Pankreatitin Belirtileri nelerdir?

Pankreatit; ateş,  bulantı-kusma,sırta vuran abdominal ağrı, taşikardi ile seyretmektedir. Bu hastalarda özellikle pankreas doku harabiyetine bağlı şeker/diyabet hastalığı da görülebilmektedir. Genellikle hastalarda yüksek kan şekeri (Hiperglisemi) hastalığın belirginleştiği  ‘atak’dönemlerinde görülmektedir.  Hastalar hem diyabetin hem de akut pankreatitin zararlarından korunmak için tedaviye maksimum düzeyde uyum göstermelidir.

Nedenleri Nelerdir?

Nedenlerine bakıldığında erkek hastaların özellikle alkolizmden kaynaklı pankreas harabiyeti,  kadınlarda ise safra taşı tıkanıklarıyla oluşan bir patalojik seyir daha yaygın görülmektedir. Metabolik bozukluklar,enfeksiyonlar ve hiperparatroid gibi durumlar hastalığa yol açan diğer sebeplerdir. 

Hastalığın nedenlerine maddeler halinde bakacak olursak:

• Safra taşları
• Ağır alkol kullanımı
• Anjiyotensin dönüştürücü enzim (ACE) inhibitörleri,
• Kandaki yüksek kalsiyum seviyeleri ( hiperparatiroidizmden kaynaklanabilir )
• Kandaki yüksek seviyelerde trigliseritler ( hipertrigliseridemi )
• Ameliyat veya endoskopi nedeniyle oluşan pankreas hasarı
• Pankreas kanseri veya pankreatik kanalın diğer tıkanıklıkları
• Genetik etmenler
• Sigara
• Böbrek nakli
• Hamilelik (nadiren)
• Tropikal pankreatit

Beslenme ve Diyet Tedavisi

Beslenme akut pankratitin tedavisinde önemli bir yer kaplamaktadır. Tıbbi beslenme tedavisi ile hastalar hem pankreas hasarının artmasını önleyebilir hem de kan şekerini dengede tutarak hastalığın etkilerini en aza indirebilirler. Pankreatitin beslenme tedavisinde temel amaçlar şunlardır:

• Pankreas hasarına bağlı yetersiz beslenmeyi önlemek ve besin ögelerini yeterince almak,
• Kan şekerini regüle etmek, hem hipoglisemi hem de hiperglisemi önlemek,
• Diyabet, böbrek sorunları ve kronik pankreatit ile ilişkili diğer semptomları önlemek veya semptomları en iyi şekilde yönetmek
• Akut pankreatit ataklarına neden olan besinlerden kaçınmak

Pankreatitli hastalar, malabsorbsiyon ve besin maddelerinin tükenmesi ve ayrıca artan metabolik aktiviteye bağlı olarak malnütrisyon açısından yüksek risk altındadır. Özellikle kronik pankreatiti olan hastalarda malnütrisyon çok daha sık görülmektedir.

İlginizi Çekebilir: Kronik Pankreait ve Beslenme

Akur Pankratit de Beslenme Önerileri ve Kaçınılması Gerekenler

• Hasta eğer çok ağır bir atak dönemi geçirmiyorsa ve  normal olarak besinleri tüketebiliyorsa düşük yağlı yiyecekler tüketilmesi önerilmektedir.
• Hastalar yemeklerini çok az yağlı veya yağsız olarak hazırlamalıdır.
• Hayvansal besinlerin içerisinde bol miktarda yağ bulunmaktadır.  Süt, yoğurt, et, peynir, yumurta gibi besinlerden alınan yağ günlük ihtiyacı fazlasıyla karşılayacaktır.  Ancak bu besinlerin de çok yağlı olmayanlarını tercih etmek hastalığın seyri açısından oldukça büyük önem taşımaktadır. 
• Ayrıca hastalık safra kaynaklı olabileceği için özellikle safrayı da uyarıcı besinlerden uzak durulmalıdır. Bunlar yumurta, krema, kaymak gibi yağlı yiyeceklerdir.  Hayvansal besinler tüketilirken de hastalar kavurma, sakatat (ciğer,böbrek,dalak vb), kaymaklı süt ürünleri, yağlı peynir, tereyağı, margarin  gibi besinlerden uzak durmalıdır.
• Hastalar kan şekeri dengelerini sağlayabilmek için kullanılan insülin türüne göre ara öğünler ayarlanmalıdır. Hastaların mutlaka ara öğünler yapması ve ara öğünlerinde hem protein hem de karbonhidrat alması kan şekerinin regüle edilmesinde oldukça önemlidir. (Süt ve bisküvi/ peynir ve ekmek/meyve ve yoğurt gibi)
• Hasta eğer tatlı bir şey yemek istiyorsanız, (pankreatitli kişiler diyabet için yüksek risk altında olduğundan) meyve ve meyveden yapılmış basit tatlılar tercih etmelidir.
• Hastalar eğer kortizon tedavisi alıyorsa yiyeceklerini tuzsuz tüketmeli  ve salça, turşu, paketli ürünler gibi yüksek oranda tuz bulunan besinlerden kaçınmalıdır.
• Kronik pankreatitli kişiler, azalmış pankreas işlevlerinden dolayı genellikle yetersiz beslenirler. A, D, E ve K  vitaminlerinin eksikliği pankreatit  hastalarında eksikliği oldukça yaygın olarak görülmektedir. Besinlerle bu eksiklik giderilmeye çalışılmalıdır.
• Pankreatit alkol kullanımından kaynaklanıyorsa, alkolden uzak durmalısınız.Akut pankreatitin başka nedenleri varsa ve tedavi sonrası iyileştirmek göstermiş ise pankreas normale döndüğünde dahi alkol alımı sınırlı olmalıdır. 
• Pankreas iltihabı olan kişiler, pankreas kanseri riskini artırdığından dolayı sigara içmemelidir.
• Akut penkratitin beslenme tedavisinde bir öğünde çok fazla lif tüketmekten kaçınmak gereklidir, çünkü aşırı posa tüketimi sindirimi yavaşlatır ve besin ögelerinin normalden daha az emilmesine yol açabilir. Ancak posayı tamamen diyetten elimine etmekte aynı şekilde bir çok soruna neden olabilir. 

Hastalığın olumsuz etkilerini en aza indirmek ve hastalıkla savaşabilmek için doğru beslenme anahtar rolü taşımaktadır.  Hastaların mutla kabir diyetisyen/beslenme uzmanına danışarak diyetlerinin planlanması sağlanmalıdır.

Katkı: Uzm. Dyt. Akın Fatih YILDIZ