Balın Faydaları ve Besin Değerleri

Sağlıklı beslenmeye çalışan insanların sıklıkla tercih ettiği, kahvaltıların vazgeçilmezi olan balı ne kadar tanıyoruz? Bal çiçek ve meyve  tomurcuklarındaki nektarların arılar tarafından toplanıp kimyasal bir işlemden geçirilmesi sonucu elde edilir. Arının elde ettiği nektarı sakkarozdan fruktoz ve gliko a çevirmesi söz konusudur. Bu da bala basit şeker özelliği verir. Bal kan şekerini çok hızlı yükseltebilecek nitelikte bir besindir ancak kan şekeri regüle olan ve kilo problemi olmayan bireyler için balın faydaları saymakla bitmez.

Büyük şifa kaynağı olan bal ülkemizde daha çok dağlık arazilerin bol bulunduğu Menteşe Yöresi, Hakkari Bölümü, Doğu Karadeniz Bölümü’nde yaygın olarak üretilir. Balın rengi , kokusu, tadı tamamen elde edildiği nektarla ilgilidir. Vizkozitesi ise nem tutma miktarıyla alakalıdır.

Balın kimyasal özelliği gereği nem , kaynatma ve güneş ışığından uzak tutulması gerekir. Bunun dışında daha az nem tutması için metal kaşık yerine şimşir kaşık kullanımı önerilir.

Bu yazımızda balın faydalarından, besin değerlerinden ve sağlıklı beslenme  düzeninden balın yeri ve öneminden bahsededeceğiz.

Öncelikle balın çeşitlerine bakalım:

Bal çeşitleri;

Balın faydaları çeşidine ve üretim yöntemine göre değişebilmektedir. Aynı şekilde balın besin değerleri ve kalorisi de çeşitler arasında farklılık gösterebilmektedir. Ancak bu değerler ve faydalar arasındaki farklılık çok büyük seviyede değildir.

Ülkemizde en çok üretilen ve tüketilen bal çeşitleri şu şekildedir:

• Çam balı
• Kestane balı
• Anzer balı
• Çiçek balı
• Kekik balı
• Petek balı…

Süzme bal ise peteklerinden çıkarılan balın süzülmesiyle elde edilir.

Balın Besin Değerleri, Kalorisi ve Besin Ögeleri

Eski Yunan, Mısır, Hint ve Çin kaynaklarında , ayrıca Kur’an da şifa olarak dillendirilen bal içerik olarak oldukça zengindir. Çok sağlıklı bir besin olan balın maalesef ki kalorisi çok yüksek boyutta ve glisemik indeksi bir hayli yüksek. Bu yüzden şeker hastalığı olanların yada gizli şeker yani prediyabet tanısı alanların aynı zamanda kilo problemi yaşayanların yada zayıflamak için çaba gösterenlerin balın şeker içeriğini ve kalorisini gözeterek tüketmesi gerekmektedir. Balın fazla tüketimi faydasından çok zarar getirebilmekte, uzun vadede kilo alımına sebebiyet verebilmektedir.

Balın faydaları içerdiği makro ve mikro  besin ögelerinden ve çeşitli fitokimyasallardan gelmektedir. Balın kalorisi ve besin değerlerine dair tablo aşağıdaki gibidir:

100 gram ağırlığındaki bir balın içerdiği besin değerleri şöyledir:
Balın Besin Değerleri (Kaynak: ABD Ulusal Besin Veri Tabanı)
Besin	Besin Değeri	Yüzdesi
Enerji	304 Kcal	15%
Karbonhidrat	82.4 g	27%
Protein	0.3 g	1%
Toplam Yağ	0 g	0%
Kolestrol	0 mg	0%
Diyet Lif	0.2 g	1%
Elektrolitler
Sodyum	4 mg	0%
Potasyum	52 mg	1%
Fitobesinler
Karoten-beta	0 µg	—
Kriptoksantin-beta	0 µg	—
Balın içerdiği Vitaminler
Besin	Besin Değeri	Yüzdesi
Folatlar	2 µg	0%
Niasin	0.1 mg	1%
Pantotenik  Asit	0.1 mg	1%
Pridoksin	0 mg	0%
Riboflavin	0 mg	2%
Tiamin	0 mg	0%
Vitamin A	0 IU	0%
Vitamin C	0.5 mg	1%
Vitamin E	0 mg	0%
Vitamin K	0 µg	0%
Balın içerisindeki minareller
Kalsiyum	6 mg	1%
Bakır	0 mg	2%
Demir	0.4 mg	2%
Magnezyum	2 mg	0%
Manganez	0.1 mg	4%
Fosfor	4 mg	0%
Selenyum	0.8µg	1%
Çinko	0.2 mg	1%

Görüldüğü üzere balın içerisinde yağ ve kolesterol yoktur. Enerji ve şeker yoğunluğu yüksektir. Bunların yanı sıra içerdiği çeşitli asitlerden dolayı PH ‘ı 3,29-4,87 olan balın normal şekerlerden farkı ise sindirime uğramadan kana karışmasıdır. Balın içerisinde bulunan kolin adlı madde karaciğer yağlanmasını önleyici niteliktedir. Balın içerisinden en çok bulunan vitaminler B Vitamini, C vitamini, K Vitamini ve E vitaminidir. Minerallerden ise bakır, demir, kalsiyum gibi bir çok mineral eser düzeyde bulunmaktadır. Protein içeriği ve kalitesi de yeterli seviyede değildir. Bu rağmen balın faydaları saymakla bitmeyecek kadar fazladır.

Balın Faydaları Nelerdir?

Balın yararlarına genel olarak bakacak olursak;

• Yapısındaki polenlerden dolayı antienflamatuar özelliği vardır. Alerjik reaksiyonların önüne geçer.
• Sindirim sitemi üzerine olumlu etkileri vardır. Reflü üzerine olumlu etkilerini gösteren çalışmalar mevcuttur
• Kaliteli ve hızlı enerji kaynağıdır. Gün içinde harcanan  kalorinin sağlıklı şekilde yerine konulmasını sağlar.
• Ağız ve diş hastalıklarına iyi gelir. Özellikle diş eti rahatsızlıklarını önler.
• Yapılan bir çalışmada balın uyku kalitesini olumlu yönde etkilediği bildirilmiştir.
• Fiziksel performansı artırır ve zindelik sağlar.
• Bağışıklık sistemini güçlendirir ve hastalıklara yakalanma ihtimalini düşürür.
• Alternatif Tıp da öksürük için tedavi edici olarak kullanılır.
• Cilt sorunlarından özellikle egzama, akne ve cilt kuruluğuna karşı başarılı olduğuna dair çalışmalar bulunmaktadır
• Anti-bakteriyel, anti-fungal özellikleri vardır. Enfeksiyonları önler.

Balın Kullanımı ve Tüketimi

• Yetişkinlerde günlük 60-80 gr , çocuklarda ise kilosu başına 1 gr bal tüketimi normal kabul edilir. Daha fazlası kilo alımına sebebiyet verebilir.
• Tek gir öğün ve zamanda bir tatlı kaşığından fazla tüketimi önerilmemektedir.
• Gün başlangıcında enerji ve  zindelik hissi vermesi açısından sabah kahvaltısında bal tercih edilebilir. ( Ayrıca Bknz: Kahvaltının Önemi ve Faydaları)
• Basit şeker yerine tatlılarda, kek, kurabiyelerde , sıcak, soğuk ve ılık içeceklerde bal kullanılabilir. Böylelikle balın yararlarından istifade edilebilir.
• Aşırı zayıf olan ve kilo almak isteyen bireyler bal tüketimini biraz daha arttırarak günlük aldığı kaloriyi sağlıklı şekilde arttırabilir.

Bal ve kristallenme(şekerlenme);

Çam ve kestane balları haricindeki ballar soğukta şekerlenirler. Ayrıca sahte ballarda şekerlenmez. Balın şekerlenmesi içerisindeki nem miktarıyla alakalıdır. Olgunlaşmamış balların nemi fazla olduğu için şekerlenme ihtimalleri daha fazladır. Ancak kristallenen balı benmari usulü ısıtarak tekrar tüketmek mümkündür. Uzun süre beklemiş olması balın kalorisini ve balın yararlarını önemli ölçüde etkilemez.

Balın Zararları ve Toksisitesi

• Bal zehirlenmesi tanımını bir çoğunuz duymuşunuzdur. Bak bazı durumlarda kişide toksik etkiler göstererek zehirlenmeye neden olabilmektedir. Delibal : Karadeniz Bölgesinde bulunan orman gülü nektarlarından elde edilen bu  bal ılımlı miktarlarda tüketildiğinde dahi zehir etkisi gösterebilir.
• Polen alerjisi olanlar, hamile ve emzikli kadınlar balı doktor kontrolünde tüketmelidirler.
• 1 yaş altındaki bebeklerde ise bağışıklık sisteminin henüz gelişmemiş olmasından dolayı tüketimi önerilmez.
• Kan şekerini hızlı yükselten bal diyabet hastalarında diyetisyen ve doktor kontrolünde tüketilmelidir.
• Balın yanında tüketilen tereyağı ve kaymak gibi ürünler alınan kaloriyi çok daha ciddi seviyelere çıkaracağından dolayı, alışkanlık haline gelmiş olsa bile bu besinler bal ile birlikte tüketilmemelidir.
• Balın faydaları her ne kadar çok fazla olsa da yüksek derecede kalori ihtiva ettiğinden dolayı kilo problemi olan yada diyet programına tabi olan kişilerin bal tüketimini sınırlamaları gerekmektedir.
• Aşırı tüketimi diş çürümesine neden olabilir.

Katkı ve Düzenleme: Diyetisyen Akın Fatih Yıldız