Böbrek Taşında Beslenme ve Diyet Tedavisi

Böbrek taşı idrardaki kristallerden oluşan sert bir kütledir. Çoğu insanda, idrardaki doğal kimyasallar taş oluşumunu engeller. Ancak önlenemediği durumlarda taş oluşumu kaçınılmazdır. Böbrek taşlarının tedavisi, oluşan taşın türüne bağlıdır. En sık rastlanan böbrek taşı tipleri kalsiyum ve oksalat kaynaklıdır. Bu rahatsızlığa sahip olan bireylerin özel bir diyete ihtiyaçları olabilir. Dolayısıyla böbrek taşı beslenme tedavisi, hangi taş türünün oluştuğuna bağlı olarak değişiklik gösterir.

Böbrek taşlarını önlemek için yapılabilecek en önemli şey yeterli sıvı tüketmektir. Böbrek taşında diyet yapılırken ne kadar sodyum veya hayvansal proteinlerin alınması gerektiği, kalsiyum oksalat taşlarında, kalsiyum fosfat taşlarında, ürik asit taşlarında ve sistin taşlarında farklılık gösterebilir. Şimdi genel olarak bu hastalıktaki beslenme tedavisi prensiplerine bir bakalım

Böbrek Taşı Beslenme Tedavisi Nasıl Olur?

Böbrek taşı olan hastalar için diyet planlanırken taş oluşumuna katkı sağlayacak besinler diyetten elimine edilir. Bu eliminasyon taşın türüne göre değişir. Ancak ilgili besinin diyetten çıkarılması farklı eksikliklere yol açabileceğinden dengeli şekilde kısıtlamaya gidilmesi gerekmektedir. Bu yüzden diyet tedavisi boyunca bir diyetisyenden yardım almak kısıtlanan besin türünün yerine alternatif besin koymak açısından oldukça büyük önem taşır.

Böbrek taşının diyet tedavisinden genel prensipler şu şekildedir:

Oksalatın azaltırlması: Kalsiyum oksalat taşı olan hastalar, idrarlarındaki oksalat miktarını azaltabilmek için fındık, ceviz, yer fıstığı, baklagiller, ıspanak ve buğday kepeği yemekten kaçınmalıdırlar. Bazen sadece beslenme alışkanlıklarını değiştirmek, taş oluşumunu engellemek için yeterli olmaz ve ilaç takviyesi gerekebilir.

Sodyumun azaltılması: Daha fazla sodyum tüketildiğinde böbrek taşları geliştirme şansı artar. Sodyum tuzun bir parçasıdır ve birçok konservede ve paketlenmiş gıdalarda bolca bulunur.  Aşırı tuz tüketimi sadece böbrek taşları için değil bir çok hastalık için risk faktörüdür. Bknz: Tuzun Zararları Nelerdir

Hayvansal proteinleri sınırlamak: Hayvansal protein almak, böbrek taşlarının oluşumunu artırır. Dana eti, tavuk eti, sakatatlar, yumurta, balık, kabuklu deniz ürünleri, süt, peynir ve diğer süt ürünlerindeki hayvansal proteinler, oksalat taşlarının artmasına yol açabilir. Protein ve düşük oksalat oranı yüksek bitki bazlı gıdalar; kuru fasulye, bezelye ve mercimektir. Bu gıdalar et ve süt ürünleri ile değiştirilebilir. Ancak bu kaliteli proteinin eliminasyonu mutlaka bir diyetisyen tarafından yapılmalıdır.

Gıdalardan yeterli miktarda kalsiyum almak: Kalsiyum alımını artırmak kalsiyum taşlarının oluşmasını artırmaz, aksine doğru miktarlarda ve doğru besinlerle alınan kalsiyum, sindirim sisteminde taşlara neden olabilecek diğer maddeleri bloke edebilir. Daha fazla kalsiyum oksalat taşı oluşumunu önlemek ve güçlü kemikleri desteklemek için ne kadar kalsiyum alınması gerektiği konusunda bir  doktorla konuşmak gereklidir. Yapılan çalışmalarda henüz net rakamlar verilmemiştir.Kalsiyum takviyeli meyve suları, tahıllar, ekmekler, bazı sebzeler ve bazı fasulye türleri gibi düşük oksalatlı bitki bazlı gıdalardan kalsiyum almak en iyisi olabilir.

Nelere Dikkat edilmelidir?

Kalsiyum fosfat taşları olan hastalar, hayvansal proteinlerin yerine fasulye ve mercimek gibi bakliyatların yanı sıra yer fıstığı, soya sütü, soya fasulyesi, tereyağı, badem, badem ezmesi, kaju, ceviz, antep fıstığı ve ay çekirdeği gibi besinler alarak taş oluşumunu engelleyebilirler.

Ürik asit taşları olan hastaları böbrek taşı beslenme tedavisinde diğer taş çeşitlerinde olduğu gibi beslenebilirler. Yalnız aşırı kilolu olmak, özellikle ürik asit taşı olan kişiler için önemlidir. Böbrek taşında diyet uygulanırken, kırmızı et ve kabuklu deniz ürünleri, pürin olarak bilinen doğal kimyasal bileşiklerin yüksek konsantrasyonlarına sahiptir. Yüksek pürin alımı ürik asit üretimine yol açar ve bu da eklemlerde kristaller olarak veya böbreklerde taşlar olarak birikir.

Ürik asit taşlarını önlemek için, şekerli yiyecek ve içecekleri, özellikle yüksek fruktozlu mısır şurubu bulunduran besinleri sınırlamak gerekir. Bu hastalara alkol alımı da kısıtlanmalıdır çünkü alkol kandaki ürik asit seviyelerini artırabilir. Daha az hayvansal protein tüketmek ve daha fazla meyve ve sebze yemek, idrar asitliğini azaltmaya yardımcı olur ve bu da taş oluşma riskini azaltır.

Sistin taşları olan hastalar başta su olmak üzere yeterince sıvı içmeli ve yaşam biçimlerini değiştirmelidirler. Günde 2,3 mg’dan fazla sodyum tüketmek sistin taşlarını artırabilir. Bir çay kaşığı tuzda 2,325 mg sodyum bulunur. Kalsiyum oksalat veya kalsiyum fosfat taşları olanlar böbrek taşlarını önlemek için ilaç alsalar bile tuz alımlarını sınırlamadıkça, taş oluşumlarını önleyemezler.

Böbrek taşı diyeti yapanlar sodyum alımını azaltabilmek için;

• Dışarıda yemek yerken ekstra tuz istemeyin,
• Hazır gıdalar tüketmekten kaçının, konserveler, paket çorbalar ya da dondurulmuş hamur işlerindeki sodyum oranı yüksektir.
• Ürün etiketlerindeki gizli sodyumları kontrol edin. Bunlar; sodyum bikarbonat, disodyum fosfat, monosodyum glutamat veya MSG, sodyum aljinat, sodyum nitrat veya nitrit şeklindedir.

Böbrek Taşı Olanlar Ne Kadar Sıvı Tüketmeli?

Yeterli su içilmesi, böbrek taşlarını önlemek için yapılabilecek en iyi şeylerden biridir. Yeni bir taş oluşturma riskini azaltmak için gün boyunca en az 3 litre sıvı (12 bardak) içilmesi çok önemlidir. Daha sıcak havalarda, terlemeden kaynaklanan sıvı kaybını telafi etmek için daha fazla su içilmesi gerekebilir. Bu idrarın daha az yoğunlaşmasına yardımcı olur. Daha az konsantre idrar, taş oluşumu riskini azaltır. Meyve suları, çay, kahve ya da başka sıvılar yerine saf su içilmesi daha faydalıdır. Özellikle yatmadan önce içilen bir bardak su, gece boyunca oluşacak ağrıların önüne geçebilir.

Ayrıca Bknz: Suyun Görevleri: Günlük Su İhtiyacı ve Az Tüketimi

Kalsiyum Oksalat Taşında ne yapılmalıdır?

İdrarda yüksek kalsiyum varsa, sodyum alımını azaltmak taşların önlenmesine yardımcı olur. Kalsiyum alımını azaltmak yerine, böbrek taşı diyetindeki sodyumun sınırlandırılması daha önemlidir. Kalsiyum açısından zengin gıdaları oksalat açısından zengin gıdalarla birleştirin. Ekstra sodyum, idrarınızda daha fazla kalsiyum kaybına neden olur ve başka bir taş geliştirme riskini artırır.

Oksalat, meyve ve sebzelerde, kabuklu yemişler ve tohumlarda, tahıllar, baklagiller ve hatta çikolata ve çay da dahil olmak üzere birçok gıdada doğal olarak bulunur. Yüksek düzeyde oksalat içeren bazı gıdalar şunlardır: yer fıstığı, ıspanak, pancar, çikolata ve tatlı patates. Gıdaların oksalat içeriği toprak kalitesi ve olgunlaşma durumu gibi değişkenler nedeniyle farklılık gösterebilir. Yayınlanmış verilerde de değişiklikler olabilir, çünkü gıdaların oksalat içeriğini belirlemek için farklı yöntemler kullanılabilir. Bu da değerler arasındaki farklılığın temel nedenidir.

Bazı araştırmalar, yüksek oksalatlı yiyecekleri sınırlamanın, başka bir oksalat taşı oluşturma riskini azaltabileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, birçok yüksek oksalatlı gıdalar sağlıklıdır, bu nedenle eğer gerekli değilse diyetinizi aşırı derecede kısıtlamamak akıllıca olacaktır. İdrar böbrekler tarafından üretilirken, oksalat kalsiyuma bağlandığında böbrek taşı oluşur. Yeni araştırmalar, yemek sırasında kalsiyum ve oksalat bakımından zengin gıdaların birlikte tüketilmesinin taş oluşumunu önlemek için daha iyi bir yaklaşım olduğunu göstermektedir. Çünkü oksalat ve kalsiyum, böbrekler işlemeye başlamadan önce mide ve bağırsakta birbirine bağlanma eğilimindedir.

Kronik böbrek taşları genellikle potasyum sitrat ihtiva eden ilaçlar ile tedavi edilir. Çalışmalar, limonata ve diğer meyve sularındaki doğal sitratın benzer taş önleyici faydalar sunabileceğini göstermiştir. İdrardaki sitratın, kalsiyumun taşına neden olan diğer bileşenlerle bağlanmasını önleyebileceğine inanılmaktadır. Ayrıca, bazı kanıtlar, sitratın, hali hazırda mevcut olan kristallerin, daha büyük hale gelmelerini önleyebildiğini göstermektedir. Hazır meyve suları yüksek oranda şeker içerdiği için böbrek taşı riskini artırabilir, bu yüzden meyve sularının evde hazırlanması ve taze olarak tüketilmesi gerekmektedir.