Hazımsızlık Nedenleri ve Belirtileri: Dispepsi de Diyetisyen Önerileri

Dispepsi diğer adıyla sindirim güçlüğü günlük hayatın kalitesini ciddi manada etkilen ve uzun sürmesi durumunda bir çok beslenme sorununa neden olan önemli bir rahatsızlıktır. Bir hastalıktan, ilaçtan, aşırı beslenmeden,alkolden ve nadir olarak olarak bir besin intöleransından dolayı ortaya çıkabilen hazımsızlık durumunun tedavisinde sağlıklı ve doğru beslenme önemli yer tutmaktadır.

Bu yazımızda dispepsi nedir, belirtileri nelerdir, sindirim güçlüğü nasıl tedavi edilir ve hazımsızlık durumunda nasıl beslenilmelidir gibi bir çok soruyu cevaplandıracağız.

Dispepsi (Sindirim Güçlüğü) Nedir?

Hazımsızlığın ingilizce karşılığı dyspepsiadır. Kelime anlamına bakacak olursak Dys; zor,zorluk,kötü anlamına; pepsis ise pişirmek, sindirmek anlamına gelmektedir. Hasta subjektif yakınmalarını ifade etmekte zorluk çeker. Dispepsiyi hazımsızlık veya sindirim güçlüğü olarak tanımlasak bu yine de yeterli bir tarif olmayacaktır. Dispepsi bir hastalık olmaktan ziyade bulgular kompleksidir. Dispepsi bir tanıdan ziyade tanıya götüren bulguları içerir.

Hazımsızlık Belirtileri Nelerdir?

Dispepside üst karın bölgesinde veya göğüs kemiğinin arkasında, genellikle yemekten sonra erken veya geç dönemde aşağıdaki belirtiler görülür;

• Ağrı,
• Rahatsızlık hissi,
• Gaz ve Şişkinlik,
• Aşırı dolgunluk,
• Midede yanma ve ekşime,
• Bulantı,
• Kusma,
• Geğirme, ,
• Ağızda kötü tat

Unutmamak gerekir ki bunlar sindirim sistemi dışındaki birçok hastalıkta da görülebilecek bulgulardır. Hazımsızlık durumunda belirttiğimiz bulgulardan bir veya birden fazlası mevcut olabilir, ayrıca bulgular belli bir süreden beri devam edebilir (3 ay veya daha fazla) ya da tekrarlayıcıdır.

Dispepsinin Çeşitleri

Dispepside görülen bulgular tıbbın olanakları ile ortaya konan özellikli lezyonlardan ileri geliyorsa buna “organik dispepsi”; eğer ki sebebi bulunamıyorsa buna “fonksiyonel dispepsi” denir.

Organik Dispepsi

 Yapılan tetkikler sonunda organik bölgesel veya sistemik bir hastalığın varlığı ortaya konur. Bu grupta ayrıca metabolik hastalıklar ve bazı ilaçların, toksik maddelerin neden olduğu dispepsi de ele alınmıştır.

Organik Dispepsi ile sıklıkla birlikte olan hastalıklar şunlardır:

Sindirim Sistemi Hastalıkları

• Gastrik Ülser-Duodenal Ülser
• Gastroözefajial reflü
• Safra yolları hastalıkları
• Gastritis-Duodenitis
• Pankreatit
• Mide-Pankreas-Bağırsak kanseri
• Midenin infiltratif hastalıkları

Metabolik Hastalıklar

• Şeker Hastalığı
• Hipertirodi
• Hipotiroidi
• Hiperparatiroidi
• Elektrolit dengesizliği

Diğerleri

• İskemik kalp hastalıkları
• Kolajen vasküler hastalıklar

Ayrıca bazı ilaçlar da aynı şekilde organik dispepsiye neden olabilir. Bunlar:

İlaçlar

• NSAİ
• Oral antibiyotikler
• Teofilin
• Digitalis
• Fe
• Alkol

Fonksiyonel Dispepsi

Bu grup hastalarda ortaya koyabildiğimiz organik bir hastalık ve sebep olabilecek bir ajan yoktur. Fonksiyonel dispepsi yerine “Non-ülser dispepsi” de denilmektedir. Bu tür dispepsiye Helicobacter pylori, midede fazla asit sekresyonu veya gastritis-duodenitis sebep olarak düşünülmektedir.

Fonsiyonel dispepsili hastaların yarısında mide boşalması gecikmesi saptanmıştır. Stres altında bazı kişilerde normal bağırsak hareketleri yemekten sonra mide boşalmasında gecikmeye dönüşebilmektedir.

Hastalar dispepsiyi besin ve içeceklere bağlamaya eğilimli olmakla birlikte gıda intoleransı ve alerjisi ancak çok az hastada dispepsiden sorumludur. Bu hastalar ürtiker, astım, rinit gibi alerjinin açık özelliklerine de sahiptir.

Reflü de fonksiyonel dispepsinin diğer bir nedeni olabilir.

Hazımsızlık belki de yaşam koşullarına bir cevaptır. Dispeptik hastalar ağrı eşiği düşük daha nörotik kişilerdir. Bazı araştırıcılar psikolojik faktörlerin önemli rol oynamadığını sadece psikolojik sorunu olanların daha sık hekime başvurduğunu saptamışlardır.

Aşırı soğuk ve kemiklerdeki ağrı bazı olgularda sebep sindirim güçlüğüne olabilir.

Yanlış beslenme, aşırı beslenme ve bazı yiyecek içeceklerin de rolü göz önünde bulundurulmalıdır.

Fonksiyonel dispepsili hastalarda alt türlerine göre; mide de yanma, ağrı, geğirme, rahatsızlık hissi, bulantı, kusma, şişkinlik, erken doyma, yağlı yiyeceklere tahammülsüzlük, gece ağrısı, midenin çabuk veya geç boşalmasına ait rahatsızlık, yemek sonrası hava yutma gibi şikayetler olabilir. Hava yutmanın tipik özellikleri, tekrarlayıcı geğirme, şişkinlik, bulantı, bazen karın ağrısı, stres ile artması, geğirmekle şikayetlerin geçmemesidir.

Sindirim Güçlüğünün Tedavisi

Doktor tarafından hastanın sağlık, sosyal ve ailevi durumu, şikayetlerin ortaya çıkmasına neden olabilecek diyet veya ilaçlar iyice sorgulanır ve çevresel koşullar için önerilerde bulunulur. Özellikle stresten ve sindirim güçlüğüne neden olan yiyeceklerden uzak kalması gerektiği anlatılır.

Organik dispepside tedavi altta yatan hastalığın tedavisine göre şekil alır ev altta yatan sebebe göre bir ilaç tedavisi izlenir. Fonksiyonel dispepside tedavisinde genellikle ilaç tedavisi uygulanır. Prokinetik ajanlar, H₂ reseptör antagonistleri, antiasitler en sık kullanılan ilaçlardır. Bu ilaçların sadece doktor kontrolünde alınması gerektiğini unutmayınız.

Ayrıca dispepsi de hastanın hava yutmasını önleyici bir tedavi de önerilir Hava yutmanın tedavisinde;

• Yemekten sonra hastanın dikkati başka yöne çekilir.
• Altta yatan anksiyete veya depresyonun tedavisi gerekebilir.
• Şeker emme (?), azar azar sıvı içme yardımcı olabilir.
• Prokinetik ilaçlar da verilebilir

Beslenme ve Diyet Tedavisi

Yüksek yağlı besinler, şeker, kafein, baharat ya da alkol dispepsi ile ilgilidir. Besinlerin iyi pişirilmesi, iyi çiğnenmesi ve az az sık sık beslenme, dispepsi şikayetlerinin azalmasına yardımcı olabilir. Yemekle birlikte fazla sıvı alımı önerilmez, su öğün aralarında tüketilmelidir. Diyetle yağ alımının azalması, daha küçük ve enerji yoğunluğu düşük öğünler mide boşalmasını kolaylaştırabilir. Beslenme konusunda bir diyetisyenden yardım almak hastalığın seyrinin iyileşmesine yardımcı olabilir.

Diyet, stres ve diğer yaşam tarzı faktörleri fonksiyonel dispepsili hastaların şikayetlerini artırabilir. Bu sebeple hasta çok yönlü değerlendirilmelidir ve ilgili birimler arasında işbirliği içinde tedavi edilmelidir.

Özetle dispepsinin beslenme tedavisinde;

• Aşırı kilo ile mücadele edilir,
• Akşamları hafif yemek alınması sağlanır,
• Uyumadan önce 3 saat bir şey yenmemesi konusunda öneride bulunulur,
• Yağlı yiyeceklerden, alkol ve çikolatadan uzak durulması istenir.
• Sigara, aşırı çay, kahve tüketimi yasaklanır.

Orta düzeyde egzersiz, sindirim kanalı boyunca besinlerin hareketini artırır ve bu durum dispepsi şikayetlerinin iyileşmesine yardımcı olur. Stresle mücadelede alınacak davranış yönetimi ve duygusal destek de mide rahatsızlıklarında iyileştirici rol oynar.

Yararlanılan Bazı Kaynaklar:

 Dr. A. ÖZDEN. Dyspepsia. Ajans-Türk Basın ve Basım A.Ş. ANKARA.

GÖKSOY. Aktüel Gastroenteroloji ve Hepatoloji-I. Bilmedya Grup. İSTANBUL. 2003. 57-67.

 Dr. M. E. Tüfekçi ALPHAN. Hastalıklarda Beslenme Tedavisi. Hatipoğlu Basım,ANKARA,2013, 705-709

Dr. O.N. DİLEK (Editör) Mide ve düodenum. Anıt Matbaa. ANKARA. 2001.265-284