Kuşburnu : Doğanın Hediyesi

Kuşburnu bitkisi çevremizde doğal olarak yetişebilen çok yıllık çalı formlu bir bitkidir. Bu bitkinin kullanım tarihi çok eskilere dayanır; bitki çayı, vitamin destekleyici ve gıda bileşenleri olarak birçok ülkede C vitamini bakımından zengin olduğu için kullanılmaktadır. Ülkemizde doğal olarak yetişen bu meyve; bitkisel çay, marmelat, nektar, püre üretiminde kullanılmakta, kurutularak veya dondurularak değerlendirilmektedir. Halk arasında özellikle kış aylarında soğuk algınlığına karşı ilaç olarak kullanılan bu bitki, doğal antioksidan bileşiklerce zengindir. Kuşburnu meyveleri gıda sanayinde değişik ürünlere (meyve suyu, reçel, marmelat, püre, komposto, çay) işlendiği gibi bebek mamaları, meyve suları, yoğurt, süt, besin takviyeleri gibi gıdaların vitamince zenginleştirilmesinde de kullanılmaktadır.

Kuşburnunun kullanımı çok eski zamanlara dayanmaktadır. M.Ö. Akdeniz ülkelerinde saflık ve temizliğin simgesi olarak, Mısır’da hastalıkların tedavisinde, Romalılar çiçeğini karın ağrıları için ilaç olarak kullanmıştır. Hipokrat zamanında iltihaplara karşı, Ortaçağ’da ve günümüzde ise dişeti kanamalarına, böbrek ve safra taşlarına, tenyaya karşı kullanılmıştır.

Kuşburnunun İçeriği, Besin Değeri

Kuşburnu en yüksek oranda C vitamini ( limonda bulunanın altmış katı) içeren değerli bir meyvedir. Bunun yanı sıra fitokimyasallar, karoten (A vitamini ön maddesi), B₁, B₂, E ve K vitaminlerini de içermektedir. Yapısında potasyum, sodyum (potasyum ve sodyum mineralleri yüksek miktarda), kalsiyum, magnezyum, fosfor, demir, mangan, bakır, çinko, sülfat, klorür, nitrat gibi bol miktarda mineral madde  bulunmaktadır. Şeker içeriğinde indirgen şekerler önemli bir kısmını oluştururken sakkaroz (çay şekeri) daha az miktarlarda bulunmaktadır. Bileşiminde malik asit, sitrik asit ve asetik asit gibi organik asitler bulunmaktadır. pH değeri ise 3.7-4.4 arasındadır.

Yağ bileşimi bakımından ise kuşburnunun çekirdekleri % 10 kadar yağ içerir. Bunların % 0.3 esansiyel yağlardır. Yüksek oranda % 15-20 oleik asit, % 44-50 linoleik asit, % 30-35 linolenik asit ve % 2 araşidonik asit olamk üzere doymamış yağ asitleri içermektedir.

Kuşburnunun Faydaları – Kuşburnu Çayı Faydaları

Kuşburnu meyvesi, beslenme için önemli olan vitamin, mineral, karbonhidratlar ve yağ asitlerini içermektedir. Kuşburnunun besleyici değerinin yanı sıra, çeşitli rahatsızlıklara karşı önleyici, bazı hastalıklara karşı da tedavi edici özellikleri vardır. Kuşburnu neye iyi gelir ve kuşburnunun yararları nelerdir inceleyelim:

Kuşburnunda meyvenin rengini içerisindeki karoten, likopen ve ksantofiller vermektedir. Beta karoten, A vitaminin ön maddesi olduğu ve antioksidan özelliğinden dolayı sağlık için önemlidir. Likopen antioksidan olması, kanseri önleyici (özellikle prostat kanseri), kalp hastalıkları, deri ve göz sağlığında etkilidir.

Yapısında bulunan polifenoller ve antioksidanlar bağışıklık sistemini güçlendirir, kolesterolü azaltırlar. Serbest radikalleri engelleyerek, kanser hücrelerinin büyüme ve gelişmesini engellerler. Pektin ise laktasif etkiye sahip olduğundan, kabızlığı gidererek ve sindirimi kolaylaştırır.

Bu bitkinin meyvesindeki çekirdeğinin içerisinde bulunan yağ asitleri ile yaşlanmadan kaynaklanan yüzdeki lekelerin, akne izlerinin kaybolmasına/azalmasına yardımcı olur ve yaşlanma belirtilerini azaltır. Kuşburnunun çekirdekleri, gamalinoleik asit (GLA) yönünden zengindir. Gamalinoleik asit, cilde canlılık kazandırır ve güneş kaynaklı yanıklarda da etkilidir. İçeriğinde, %10-20 kuşburnu yağı içeren kremlerin cilt çatlakları, egzema, yanık ve yara tedavisinde etkilidir. Kuşburnu yağı makyaj ürünlerinde cildin yenilenmesinde yardımcı olarak kullanılır. Piyasada çekirdek yağının kullanıldığı birçok ürün bulunmaktadır ve her geçen gün sayısı da artmaktadır.

Kuşburnu aynı zamandan nezle, grip benzeri enfeksiyonları, soğuk algınlığı gibi rahatsızlıkları, ülser ve gastrik mukoza gibi mide iltihaplarını önlediği, bağışıklık ve sindirim sistemlerini güçlendirdiği, artrit, siyatik ve diyabete iyi geldiği, diyare gibi intestinal hastalıkların tedavisi, ürik asit metabolizma bozuklukları ve gut hastalığı için diüretik etki gösterdiği bildirilmektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalar, kuşburnunun anti-inflamatuar (iltihap oluşumunu önleyici) özelliğe sahip olduğu ve osteoartrit hastalarının ağrılarını gidermede etkili olduğunu da göstermektedir. Günde 45 g kuşburnu tozu tüketimi sağlıklı ve osteoartrit hastalarında ağrı faktörlerini (serum C-reaktif protein ve kreatin seviyesini) azaltmaktadır. Yani ağrıların azalmasında etkili ve sağlıklı bir çözümdür.

Kuşburnunda insan sağlığına zararlı pestisit (tarım ilacı kalıntısı) ve ağır metaller bulunmamaktadır. Bu da bebekler için üretilen mama ve gıdalarda vitamin zenginleştirici olarak kullanılabilme özelliğini sağlamıştır.

Kullanım Alanları

Gıda sanayinde, oldukça geniş bir kullanım potansiyeline sahiptir. Kuşburnu ürünlerine örnek vermek gerekirse;

• Kuşburnu çayı: kurutulmuş veya taze meyveden yapılmış çay
• Poşetlenmiş (meyvesi bütün, kurutulmuş, parçalanmış ve ya öğütülmüş) hazır kuşburnu çayı
• Kuşburnu marmeletı
• Kuşburnu nektarı ve suyu
• Diğer ürünler; bazı işlenmiş besin maddelerinin ( bebek gıdaları, yoğurt, süt, değişik meyve suları gibi) özellikle C vitamini bakımından zenginleştirilmesinde doğal katkı maddesi olarak kullanılması,
• Kuşburnu şarabı, toz içecekler, şekerli ürünler, kuşburnu reçeli, jöle, komposto vb.

Kuşburnu olgunlaşmaya başladığı evrede C vitamini içeriği maksimumdur yani parlak kırmızı olduğu dönem. Koyu kırmızı hale geldiğinde ve yumuşadığında ise C vitamini oranı düşmektedir. Kuşburnuna uygulanan teknolojik ve ısıl işlemler C vitamini miktarında da azalmaya sebep olmaktadır.

Diğer kullanım alanları

Kuşburnuyu bütün, ufalanmış, toz edilmiş hallerde olabilir; ışıktan muhafaza edilerek saklanmalıdır. Kuşburnu, meyve suyu olarak ya da kurutulmuş halde çayı yapılarak tüketilir; Anadolu’da en çok görülen tüketim şekli olan kaynatıldıktan sonra suyu uçurularak marmelatı ya da pestili yapılarak da tüketilebilir.

Kuşburnu çayı nasıl yapılır – Nasıl demlenir ?

Kuşburnu çayı, 2- 5 gram kuşburnunun bir bardak (200 ml) kaynar suda, 10-15 dakika demlenmesiyle hazırlanır. Unutulmamalıdır ki kaynatma ile kuşburnundan yararlanabileceğimiz C vitamini miktarını azalır, demleme süresini de uzatmamalıyız. C vitamininden daha fazla yararlanabilmek için, hazırlandıktan sonra 5 dakika içinde tüketilmelidir.

Vitamin Kaybı

Önemli bir C vitamini (Askorbik asit) kaynağı olan bu besin, uzun süreli kaynatma sırasında C vitamini aktivitesini kaybetmeden kalırken; soğuma sırasında C vitamini miktarı hızla azaldığından, marmelat ve pekmezde C vitamini oranı oldukça düşürmektedir.