Migren ve Beslenme İlişkisi – Tetikleyici Besinler

“Artık dayanamıyorum! Bu kahrolası aura, baş dönmesi, mide bulantısı, her seferinde kafamın içinde günlerce süren arbede!”

“Bu aklınıza gelebilecek en dayanılmaz ağrı. Beynime saplanan bir buz kıracağı veya kafatasım içerisinde patlayan bir atom bombası gibi olduğunu söylesem, inanın abartı olmaz.”

Binlerce hastadan bazıları migren ağrılarını bu şekilde tanımlıyorlar.  Peki migren nedir? Migren, ataklarla seyreden ve ataklar arasında semptom göstermeyen kronik paroksismal bir bozukluktur. Ataklar birbirine benzer, geçici nörolojik semptomlar ve/veya baş ağrısından oluşur. Migrenin baş ağrısı o kadar şiddetlidir ki işlevselliği etkileyebilir veya kişiyi yetersiz hale getirerek yatak istirahatını zorunlu kılar. Baş ağrısı o kadar şiddetlidir ki vücudun diğer sistemlerinin çalışmasını da etkiler. Sonuç olarak, bulantı, iştahsızlık, fotofobi, fonofobi gibi semptomlarla ilişkilidir. Migren ve beslenme arasında oldukça yakın bir ilişki vardır. Bazı besinler migren ataklarını tetikleyebilir, hastalığın seyrini olumsuz yönde etkileyebilir.

Migren ağrısı saatler veya günlerce sürebilir. Migren atakları yılda bir ile haftada iki kez gibi olağanüstü farklılık gösterir. Sıklık kişiler arasında farklı olabileceği gibi, aynı kişide farklı zaman dilimlerinde de değişik olabilir. Bununla beraber, ortalama olarak, ayda bir veya iki kez migren atağı olur. Atakların sıklığı, tetikleyici faktör denen birçok eksojen ve endojen faktörlerle yakından ilişkilidir. Doğru besinleri seçerek ve migren atağınızı tetikleyen besinleri saptayarak migren ve beslenme ilişkinizi kolaylıkla saptayabilir ve beslenme kaynaklı migrebn ağrılarını ortadan kaldırabilirsiniz.

Tetikleyici faktörler nelerdir?

Tetikleyici faktörler; baş ağrısını ortaya çıkarabilen ve en sık görünenleri; stres/gerginlik, yorgunluk, uyku eksikliği ve zamanında yemek yememek olarak sıralanabilecek olaylardır.

Tetikleyici yiyecekler genellikle aşağıdakilerden birini ya da daha fazlasını içerir:

• Alkol
• Aminler
• Kafein
• Katkı maddeleri (MSG-monosodyum glutamat-, nitritler,aspartam)

Hastalar ayda bir kereden daha fazla sıklıkta migren atakları geçiriyorsa ataklar için bir günlük tutmanın yanında bir “tetikleyici günlüğü” tutmaları da yararlı olabilir.  Bu günlük sayesinde migren ağrılarınızı tetikleyen tüm faktörleri bulabilirsiniz. Aynı zamanda migreni tetikleyen besinleri de kolaylıkla tayin edebilirsiniz.

Tetikleyici Günlüğü

“Bir atağı neler tetikler?” sorusundan çok daha yararlı bir soru “Bir atağı kaç tetikleyici başlatmaktadır?” sorusudur. Hastaların günlük yaşamları bile farkında olmadıkları tetikleyicileri içerebilir. Bazı faktörler başka tetikleyiciler ortaya çıkana kadar atak oluşturma eşiğinin altında kalabilir. Dolayısıyla potansiyel tetikleyicilerin kaydının her gün tutulması önemlidir.

Hastalar her günün sonunda tetikleyicileri gözden geçirmelidir. Bir migren atağı yaşanmamış olsa bile alışverişe gitmek veya öğün atlamak gibi o gün içinde yer alan herhangi bir tetikleyici not edilmelidir. Kişi tükettiği her besini ve maruz kaldığı her faktörü saati saatine ağrının varlığını ve derecesini sağlıklı şekilde kayıt altına almalıdır. Migreni tetikleyen besinler saptanınca bu besinleri diyetten elimine etmek yani beslenme düzeninden çıkarmak gerekmektedir. Bknz: Besin Eliminasyonu ve Eliminasyon Diyeti

Tetikleyicilerin Tedavisi

Tetikleyici ve atak günlükleri en az üç ataktan sonra gözden geçirilmelidir. Ataklar arasında birlikte olan tetikleyiciler araştırılmalıdır.

Atakların zamanlamasına bakılmalı; sabah erken saatte, öğleye doğru veya öğleden sonra geç saatlerde ortaya çıkan atak düşük kan şekerine bağlı olabilir. Migren ve beslenme ilişkisinden kimi zaman kan şekeri ile ilgili bağlantı vardır. Yatarken kuşluk vakti veya öğleden sonra ara öğün yenmesi atakların önlenmesi için gereken tek tedavi olabilir. Hafta sonlarında uyku düzeni veya egzersiz ile bağlantıya dikkat edilmelidir.

Hastadan tetikleyicilerin bir listesini oluşturması ve bunları iki gruba ayırması istenmelidir: Önlem alınabilecekler ve değiştirilemeyecekler. İlk olarak değiştirilebilecek şüpheli tetikleyiciler tek tek uzaklaştırılmalıdır. Basit bir öneri de tetikleyiciler arasında denge kurulmasıdır. Stresli bir dönemde düzenli beslenme ve yatmadan önce gevşemeye özen gösterilmelidir.

Beslenme büyük olasılıkla en önemli diyete bağlı tetikleyici olmakla beraber, bazı yiyecekler örneğin:

• Peynir,
• Çikolata,
• Alkol,
• Turunçgiller,
• Süt ürünleri ve diğerleri özellikle suçlanmıştır.

Bu besinler migreni en sık tetikleyen besinler arasında kabul edilir. Migren ve beslenme ilişkisinde temel etken genellikle bu besinlerdir.  Bir atağın tetiklenmesi için birkaç faktör gerektiğinden eğer diğer faktörler tanımlanıp uzaklaştırılabilirse besinsel tetikleyiciler daha az önemli olacaktır. Bununla birlikte hasta özel bir besinin atağı tetiklediğinden kuşkulanıyorsa bu besinden birkaç hafta uzak durulmalı ve bu besin yeniden denenmelidir. Çok sayıda besin olaya karışıyorsa kaçınma yöntemi, denetimsiz uygulandığında, malnütrisyon riski taşır. Bu nedenle hastanın bir diyetisyene sevki düşünülmelidir

Bağırsaklar ve Migren

Bu ilişkiyi bir çalışmada yer alan vaka örneği ile açıklayalım

Vaka: 28 yaşında, manevi yönü ve batıl inançları pek olmayan çok zeki bir hasta, çocukluğundan beri migrene bağlı nevraljiden şikayetçi. Ayda 4 ila 6 kez nöbet gelmekte. Nöbetlerin şiddeti ne hafiflemekte , ne de sık aralıklarla gelmekte. Hasta, her nöbetin öncesinde, iki veya üç gün boyunca kabızlık çektiğini fark eder. Ayın geriye kalan günlerinde bağırsakları düzgün çalışmakta, nöbet gelmemekte. Bilinen tüm migrene bağlı nevralji tedavileri denenir, fakat sonuç alınamaz. Sonunda, biraz mahçup bir halde, doktoru tarafından düzenli olarak müshil ilacı kullanması tavsiye edilir. Sonuç olarak, kesintisiz 3 ay boyunca ne kabızlık ne de migren şikayeti olur.

Bu durumda ne söylenebilir? Tetikleyici faktörlerin her biri olasıdır. Esasında migren, o kadar çok şeyin yol açtığı bir reaksiyondur ki, bunların hepsi olasıdır.

Migren ve Besinler

Migren ve beslenme ilişkisinde migreni tetikleyen besinler arasında en sık gözlemlenenler şu şekildedir:

• Migrene yol açması en muhtemel alkollü içecekler: Kırmızı şarap, brendi, scotch, bourbon, şampanya, bira (özellikle koyu renkli olanlar)

• Tiramin içeren yiyecekler: Eski peynirler, jambon,sosis gibi bekletilmiş ve kimyasal işlemden geçmiş etler, geyik gibi av etleri, avokado, muz, bakla, ayran, lahana, krema, patlıcan, fermente yiyecekler, incir, salamura ya da konserve balık ve havyar, mercimek, lima fasulyesi, sakatatlar (özellikle tavuk karaciğeri), küçük kuru fasulye (navy bean), sert kabuklu yemişler, soğan, ananas, barbunya, kuru üzüm, lahana turşusu, çekirdek, gevrek bezelye, ekşi krema, soya fasulyesi, ıspanak, domates, sirke, mayalı ürünler, yoğurt

• Feniletilamin içeren yiyecekler: Çikolata, aspartam

• Kafein içeren yiyecekler: Kahve (özellikle kahve makinesiyle yapılan), çay (özellikle siyah, oolong, nane çayı ve yeşil Çin çayı), gazlı içecekler, çikolata, kakao (Ayrıca Bknz: Çayın Kahvenin Faydaları, Zararları (Ne kadar Tüketmeliyiz)

• MSG içeren yiyecekler: Bulyon, ekmekli yiyecekler, konserve et, Çin yemekleri, krem yiyecekler, kavrulmuş yer fıstığı, donmuş yemekler, jelatin, patates cipsi, mısır cipsi, işlenmiş peynir, işlenmiş et, hazır çorba, soya sosu

• Nitrit içeren yiyecekler: Domuz sucuğu, kurutulmuş biftek, konserve sığır eti, jambon, hot dog, ciğer sucuğu, pastırma, salam, sosis, füme balık, salamura sebzeler

Kaynaklar:

• Mauskas, B. Fox. Migren. İdil Baskı, İSTANBUL: 2008:76-86
• L.H. Speirings. Migren Sorular ve Yanıtlar. Deomed Medikal Yayıncılık, İSTANBUL: 2002:95-103
• Macgregor. Kadınlarda Migren. AND Danışmanlık, Eğitim, Yayıncılık ve Organizasyon Ltd. Şti. , İSTANBUL: 2003:27-29
• Sacks. Migren. Sena ofset, İSTANBUL:2002:207-209