Safra Kesesi Taşı Nedir Belirleri ve Beslenme Tedavisi

Safra kesesi taşı genellikle başlangıçta ağrı ve yakınmalara sebep olmayan, bazen cerrahi operasyonlar sonucu tesadüfen fark edilen bazen ise basit semptomlarla kendini belli eden bir hastalıktır. Bazı hastalarda (tıkanma sonucu) şiddetli ağrı ve sancılar görülebilmektedir. Bu yazımızda safranın ve safra kesesinin görevleri, safra kesesinde taş oluşumu, safra taşı belirtileri ve beslenme tedavisi ile ilgili önemli noktalara değineceğiz.

Safra kesesi nerede, nedir, ne işe yarar ?

Safra kesesi; karaciğerin alt kısmında bulunan, karaciğerden salgılanan safra salgısının konsantre edilip depolandığı torba biçimindeki organdır. Safranın salgılanması sindirim hormonları tarafından düzenlenir.  Bu salgının en önemli fonksiyonu besinlerle alınan yağların emilimini sağlamaktır. Diğer görevleri; yağda eriyen (A, D, E, K) vitaminlerin emilimini sağlamak, bazı sindirim enzimlerinin aktivitelerini arttırmak, oniki parmak bağırsağında sindirimin başlaması için gerekli alkali ortamı hazırlamak.

Safra Sıvısı

Safra sıvısı ise karaciğerde üretilip sayfa kesinde depolanan, sindirim ve emilim faaliyetlerinde aktif rolü olan bir salgıdır. Sağlıklı bir insanda günlük safra üretimi 750ml ile 1 litre arasında değişmektedir. Safra sıvısında,  su ile beraber safra pigmenti ve tuzları bulunmaktadır. Lipit (yağ) yapısında olan lesitin ve kolestrol de safra sıvıının diğer bileşenleridir.

Safra Kesesi Taşı Nedir?

Safre kesesi taşı, safra sıvısının içerisinde bulunan kolestrolün ve bilirubininin bu sıvı içerisinde çökelmesi ve birikintiler oluşturması sonucu oluşan ve toplumda çok sık karşılaşılan bir safra kesesi hastalığıdır.

Safra kesesi taşı türleri

Kolesterol taşları ve pigment taşları olmak üzere başlıca iki çeşidi bulunur.

• Kolesterol taşları, en sık rastlanan safra taşı türüdür. Rengi genellikle sarıdır.
• Pigment taşları oluşum nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak bilurubin yapımının artması ve siroz gibi durumlar pigment taşı oluşumunda etkilidir.

Safra kesesi taşı neden oluşur?

Safra taşı oluşumunda iki faktör önemli rol oynar. İlk faktör safra bileşimindeki dengenin bozulmasıdır. Safranın kimyasal yapısındaki dengesizlik sonucu safra taşı oluşur. Safra fazla miktarda kolesterol içeriyor ise kolesterol fazlası kristal taşlara dönüşebilir. Safra içeriğinde bilurubin fazla bulunuyor ise yine safra taşı oluşabilir. Bilurubin, kan hücrelerinin parçalanması sonucu oluşan kimyasallardır. Bazı hastalık durumlarında karaciğer fazla miktarda bilurubin sentezleyebilir.

Kimlerde safra taşı görülür?

• Safra kesesinde taş  kadınlarda erkeklere oranla 3 kat daha fazla görülmektedir. Cinsiyet yönünden bu farklılık ergenlik döneminde başlamakta ve menapozdan sonra ortadan kalkmaktadır. Bu, cinsiyet hormonlarının safra üzerine etkisi ile açıklanmaktadır.
• Safra taşı görülme sıklığı yaşla birlikte artmaktadır. Safra taşları 10 yaşından altında çok nadir görülür, 40 60’lı yaşlarda pik yapmaktadır.
• Yapılan çalışmalarda, obezlerde safra taşı görülme sıklığının daha fazla olduğu bulunmuştur. Bu durum safrada kolesterol konsantrasyonunun yüksek bulunmasıyla açıklanmaktadır.
• Sık doğum yapan kadınlarda safra taşı görülme sıklığı daha fazladır. Bu durum gebelikte safra kolesterol konsantrasyonu artmasıyla açıklanabilir.
• Yapılan çalışmalarda, ağızdan alınan doğum kontrol hapları safra taşı oluşumunu arttırdığı bildirilmiş. Ancak bazı çalışmalarda bu bulgular desteklenmemiştir.
• Kalıtım da safra taşı oluşumunda etkilidir.
• Diyetin safra taşı oluşumu için risk faktörü olduğu kesin olarak ortaya konulmamış ancak hayvansal protein ve yağ alımının risk oluşturduğu belirtilmiştir.
• Hemolitik anemi, siroz, diyabet gibi durumlarda safra taşı oluşumunun arttığı gözlemlenmiştir.

Safra kesesi taşı belirtileri

Safra kesesi taş ile dolu olduğu halde belirti vermeyebilir. Ancak safra ile onikiparmak bağırsağı arasındaki geçiş yolunda oluşan bir tıkanıklık sonucu oluşan, Tıkanma Sarılığı adı verilen durumda  şiddetli belirtiler ortaya çıkabilir. Özellikle karnın sağ üst tarafında şiddetli ağrılar görülebilir. Şiddetli ağrı, nöbetler şeklinde tekrarlar. Hastaların çoğunda bulantı ve kusma görülür. İdrar rengi sarı veya kahverengi bir renk alabilir. Bazı durumlarda hastanın ateşi yükselebilir.

Safra taşı tedavisi

Semptomsuz taşlar tedavi gerektirmeyebilir. Ancak semptomlu taşlarda mutlaka kolesistektomi (safra kesesinin cerrahi olarak çıkarılması) uygulanmalıdır. Kolesterol taşları ilaçla eritilebilir ancak ilaç kesilince tekrar taş oluşabilir.

Beslenme – Diyet tedavisi      

Safra kesesi taşı şikayetiniz varsa yağlı yiyecekleri tolere edememekten ve gazdan şikayet edebilirsiniz. Bu durumda diyetin yağ içeriğini azaltmanızda ve gaz yapıcı besinlerden sakınmanızda yarar vardır. Ancak bu durum için herhangi bir özel diyetin etkili olduğu gösterilmemiştir. Beslenme düzeninde yağ miktarının azaltılması ve düzenlemesini önemlidir. Bunun için :

• Kahvaltıda tereyağı, margarin gibi doymuş ve doyurulmuş yağlardan kaçınılmalı.
• Krem peynir, kaşar peyniri gibi aşırı yağlı peynirler tercih edilmemeli.
• Et yemekleri pişirilirken ekstra yağ konulmamalı.
• Kırmızı et yerine yağ ve kolesterol oranı daha az olan beyaz etler tercih edilmeli.
• Sebze yemeklerine az miktarda zeytinyağı konulmalı ve yağını almamak adına kaşık yerine çatal ile yenilmeli.
• Pişirme yöntemi olarak kızartma yerine fırınlama, haşlama,buğulama yöntemleri tercih edilmeli.

• Yağ içeriği yüksek olan hazır soslardan kaçınılmalı.
• Aşırı kalori içeren fast food tarzı besinlerden uzak durmalı.
• Basit şeker yerine yüksek posalı besinler tüketmeli, günlük posa alımı 25 mg. olmalı.
• Günlük en az 2-2.5 litre su tüketmeye özen göstermeli.
• Az az ve sık sık yemeli, öğünleri en az üç ara üç ana öğün olarak planlamalı.

Safra kesesi taşı olan kişilerin sakınılması gereken yiyecek ve içecekler:

• Yağlı börek, çörek, pasta, kek, hamur tatlıları
• Bütün yağlı yiyecekler, kızartmalar, kavurmalar.
• Süt ve yoğurt kaymağı, her türlü krema, çikolata ve benzeri atışmalıklar, tahin ve tahin içeren gıdalar
• Yağlı etler, yağlı balıklar, tavuğun derisi.
• Yağlı kuruyemişler (fındık, fıstık gibi)
• Sucuk, pastırma, salam, sosis
• Sakatatlar (karaciğer, beyin, böbrek gibi)
• Alkollü içecekler
• Gaz yapıcı yiyecekler (kurubaklagiller, kereviz, karnabahar, lahana gibi sebzeler)
• Baharatlar( eğer tolere edemiyorsanız)